ის არსებითი პრინციპი, რომელიც, ადამიანური თვალსაზრისით, ეფუძნება ომის ყოველგვარ გამართლებას, გახლავთ გმირობა (ჰეროიზმი). როგორც ნათქვამია, ომი ადამიანს სთავაზობს შესაძლებლობას, გამოაღვიძოს მასში არსებული მძინარე გმირი. ომი არღვევს მყუდრო და კომფორტული ყოფა-ცხოვრების წესს; თავისი ულმობელი, მძიმე განსაცდელებით იგი გვთავაზობს სიცოცხლის სახეცვლილ ცოდნას... სიცოცხლისა, რომელიც ემყარება სიკვდილს. მომენტი, რომელშიც პიროვნება ახერხებს, იცოცხლოს გმირულად – მაშინაც კი, თუ ეს მისი ამქვეყნიური ცხოვრების უკანასკნელი წუთებია – ფასეულობათა სასწორზე სწორედ ეს მომენტი უსასრულოდ მეტს იწონის, ვიდრე გახანგრძლივებული არსებობა, რომელიც ქალაქების ერთფეროვნებათა შორის მონოტონური, მოსაწყენი ხარჯვით მიედინება. სულიერი თვალთახედვით, ხსენებული შესაძლებლობანი ანაზღაურებს და გადაწონის ომის იმ უარყოფითსა და დამანგრეველ მხარეებს, რომელთაც ესე ცალმხრივად და მიკერძოებულად გამოჰკვეთს პაციფისტური მატერიალიზმი. ომი კაცს მიახვედრებს ადამიანური სიცოცხლის პირობითობას და, შესაბამისად, გააცნობს კანონს, სახელად „მეტი, ვიდრე სიცოცხლე“. ...და, მაშასადამე, ომი ყოველთვის ატარებს ანტიმატერიალისტურ, სულიერ ღირებულებას.

ამგვარ მსჯელობას გააჩნია უდავო ღირსება და იგი ახშობს ჰუმანიზმის ლაქლაქს, ემოციურ ბუზღუნს, „უკვდავი პრინციპების“ ქომაგთა და „კალმის გმირების“ საერთაშორისო პროტესტს. ...და მაინც, უნდა ვაღიაროთ შემდეგი: იმისათვის – სრულად რომ განვსაზღვროთ ის პირობა-ვითარებანი, რომლებშიც ომის სულიერი მხარე ხდება აშკარად ცხადი – აუცილებელია, უფრო შორიდან შევხედოთ საკითხს და ზოგადი მონახაზი გავაკეთოთ „მეომრული გამოცდილების ფენომენოლოგიის“ იმ ტიპზე, რომელიც გამოარჩევს სხვადასხვა ფორმებს და იერარქიულად ახარისხებს მათ, ისე, რომ უპირველესად ხაზი გაესვას იმ ასპექტს, გმირული გამოცდილებისათვის ფრიად საგულისხმოდ რომ ითვლება.

ამ შედეგამდე რომ მივიდეთ, აუცილებელია, გავიხსენოთ მოძღვრება, რომელსაც „დიორამას¹“ მუდმივი მკითხველი უკვე იცნობს და რომელიც – გონებაში რომაა შენახული – როდია რაღაც მიკერძოებული, პირადი ფილოსოფიური ნააზრევის შედეგი, არამედ პროდუქტია ბუნებაში არსებული რეალური და ობიექტური მონაცემებისა. ესაა მოძღვრება იერარქიულად ოთხგვარი განაწილების შესახებ; დოქტრინა, რომელიც ბოლოდროინდელი უახლესი ჟამის ისტორიას განიხილავს, ვითარცა უნებურ ჩავარდნას თითოეული იერარქიული ხარისხიდან მის მომდევნო ქვედა საფეხურამდე. ეს ოთხგვარი განაწილება (და ეს უნდა გვახსოვდეს) გახლავთ ყოველ ტრადიციულ ცივილიზაციაში არსებული ისეთი რამ, რომელმაც წარმოშვა ოთხი ურთიერთისაგან განსხვავებული კასტა: მონები, ბურჟუაზიული საშუალო კლასი, მეომარი არისტოკრატია და სულიერი, წმინდა ავტორიტეტის მატარებლები². ამ შემთხვევაში, „კასტა“ არ გულისხმობს – როგორც ხშირად ჰგონიათ – რაღაც ხელოვნურსა და თვითნებურ ფორმას, არამედ უფრო მეტად ესაა „ადგილი“, სადაც საერთო ბუნების, საერთო სახის ინტერესთა და მოწოდებათა, საერთო დასაბამიერი თუ პირველსაწყისი მონაცემების მოზიარე ინდივიდები იყრიან თავს. თავიანთი განსაკუთრებული „სიმართლე“, განსაკუთრებული ფუნქცია განსაზღვრავს კასტებს – ნორმალურ პირობებში – და არა პირიქით: ამიტომაც, კასტაში არ დგას საკითხი უპირატესობების მოპოვებაზე, იგი არ გვაძლევს ცხოვრებისა და თავის გატანის იმგვარ საშუალებებს, მონოპოლიზირებული და მიტაცებული რომ არის ისეთი სოციალური მოწყობის შემთხვევაში, რომელიც მეტად თუ ნაკლებად ხელოვნურად და არაბუნებრივადაა შენარჩუნებული. ეს განმსაზღვრელი პრინციპი – რომელიც აყალიბებს ინსტიტუციებს ამგვარ საზოგადოებებში (სულ მცირე, ამ საზოგადოებათა მეტად სარწმუნო ისტორიულ ფორმებში მაინც) – მდგომარეობს იმაში, რომ არ არსებობს ერთი მარტივი, უნივერსალური ცხოვრების წესი ადამიანთათვის, არამედ – მრავალი განსხვავებული სულიერი გზა, რომელიც თავის მხრივ შეეფერება მეომარს, ბურჟუას და მონას და, რომ ამ სახის ფორმირებასთან სოციალურ ფუნქციათა და გადანაწილებათა შესაბამისობისას – კლასიკური გამოთქმის თანახმად – არსებობს წესრიგი სიმართლისა და სამართლიანობის მიხედვით³.

ეს წესრიგი გახლავთ „იერარქიული“ იმ მხრივ, რომ იგი გულისხმობს ყოფიერების ქვემდგომ ხარისხთა ბუნებრივ დამოკიდებულებას მის ზემდგომ ხარისხებზე და, ამ დამოკიდებულების შესაბამისად, – თანამშრომლობას. ზემდგომთა ამოცანაა და დანიშნულება, რომ წმინდად სულიერ საფუძვლებზე დაყრდნობით თვითგამოსახვასა და პიროვნულობას მიაღწიოს. სადაც მოწესრიგებული და ნორმალური ურთიერთობაა დამყარებული დაქვემდებარებულობისა და თანამშრომლობის მხრივ, სწორედ ამგვარი შემთხვევებია საღი; ყოველივე უფრო ნათლად აიხსნება ადამიანის ორგანიზმის ანალოგიის მოხმობით: არაჯანსაღია ორგანიზმი – თუკი ადამიანის ცხოვრებაში, გარკვეულ მიზეზთა გამო, ფიზიკურ ნაწილს (მონები) ან ვეგეტატიურ სისტემას⁴ (ბურჟუაზია), ანდა უკონტროლო ცხოველურ ჟინს (მეომრები) მთავარი და წამყვანი ადგილი უჭირავს – ხოლო, ორგანიზმი ჯანმრთელია მარტოოდენ მაშინ, როდესაც სული წარმოადგენს ცენტრალური და უმაღლესი დანიშნულების წერტილს სხვა დანარჩენი კომპონენტებისათვის, რომლებშიც, ამისდა მიუხედავად, არ გამოირიცხება ნაწილობრივი ავტონომიურობა (თავიანთი ფუნქციონირების წესითა და დაქვემდებარებულობითურთ მთელის ერთობის საკითხში).

მას შემდეგ – რაც ჩვენ ვსაუბრობთ არა უბრალოდ ნებისმიერ ძველ იერარქიაზე, არამედ ჭეშმარიტ იერარქიაზე, რომელიც გულისხმობს მაღლამდგომისა და მმართველის რეალურ აღმატებულობას – აგრეთვე აუცილებელია, შევეხოთ ცივილიზაციის სისტემებსაც, რომლის ცენტრიც უჭირავს სასულიერო ელიტასა და მონების, ბურჟუაზიისა და მეომართა ცხოვრების წესები თავის სრულ მნიშვნელობასა და უზენაეს გამართლებას იღებს იმ პრინციპის მიხედვით, რომელიც გახლავთ ამ სასულიერო ელიტის განსაკუთრებული მემკვიდრეობა; ცხოვრების ეს წესები ხსენებულ პრინციპს მატერიალურ საქმიანობებში ავლენს და ადასტურებს. თუმცაღა, არანორმალურ და ანომალიურ მდგომარეობას ვიღებთ მაშინ, თუკი ცენტრი გადაინაცვლებს ისე, რომ, ნაცვლად სულიერ პრინციპად მყოფობისა, ცივილიზაციის ფუნდამენტური წვერო ხდება მონური კასტა, ბურჟუაზია ან/და მეომრები. ამათგან, თითოეული გამოავლენს საკუთარ იერარქიას და თანამშრომლობის გარკვეულ სისტემას, მაგრამ ყოველი მათგანი გახლავთ მეტად არაბუნებრივი, დამახინჯებული და საზიანო, ვიდრე ბოლო მოცემული სისტემა (სანამ ამ უკანასკნელის პროცესი არ მიაღწევს თავის ზღვარს) – და ეს ის სისტემაა, რომელშიც მონათა ცხოვრებისეული მახასიათებლების თვალსაწიერი მიმართულია იმისაკენ, რომ თავად იქცნენ გლობალურ ორიენტირად და განიმსჭვალონ სოციალური ერთიანობის ყველა შესაძლო გადარჩენის ელემენტებით.

პოლიტიკურად, ეს გადაგვარების პროცესი საკმაოდ თვალსაჩინოა დასავლეთის ისტორიაში და მის კვალს უახლოეს, ბოლოდროინდელ ეპოქამდე მოვყავართ. არისტოკრატიულ და საღვთო სახელმწიფოებს წინ უძღოდნენ მონარქიული ქვეყნები (მეომარი კასტა), რომელთაგან ფართო ნაწილი უკვე სეკულარიზებული იყო და, რომლებიც ჩაანაცვლეს, სამაგიეროდ, იმგვარმა სახელმწიფოებმა, კაპიტალისტი ოლიგარქების (ბურჟუების ან ვაჭრების კასტა) მიერ რომ იმართებოდა; და, საბოლოოდ, ჩვენ გავხდით მოწმენი ისეთი ტენდენციების არსებობისა, რომელიც მიმართულია სოციალისტური (სახალხო), კოლექტიური (საზიარო) და პროლეტარული (მუშათა) სახელმწიფო მოწყობისაკენ, რაც დაგვირგვინდა რუსული ბოლშევიზმით (მონების კასტა)...

ეს პროცესი ჰგავს იმ ანალოგიურ მოცემულობას, რომლის მიხედვითაც ცივილიზაციის ერთი ტიპი გადადის მეორეში, სიცოცხლის ერთი ფუნდამენტური მნიშვნელობა – სხვა მნიშვნელობაში. თითოეულ ფაზაში, ყოველი ცნება, ყოველი პრინციპი, ყოველი ინსტიტუტი იძენს განსხვავებულ აზრსა და დანიშნულებას, რომელიც ანარეკლი გახლავთ გაბატონებული კასტის მსოფლხედვისა.

ყოველივე მოცემული ამართლებს ომის შემთხვევაშიც... ასე და ამგვარად, ჩვენ შევძლებთ, მივადგეთ თავდაპირველად დასახულ ამოცანას, რომელიც მდგომარეობს იმ მნიშვნელობათა ნაირსახეობის განსაზღვრებაში, ბრძოლა და გმირული სიკვდილი რომ შეიძენს. ომი იღებს განსხვავებულ სახეებს იმისდა მიხედვით, თუ რომელი აღნიშნული კასტის მაჩვენებლის ქვეშ მიმდინარეობს იგი. მაშინ, როდესაც, პირველი კასტის პერიოდისას, ომი გამართლებული იყო სულიერი მოტივებით და ნათლად აჩვენებდა თავის ღირებულებას, როგორც ბილიკს – გმირის მიერ უკვდავების მიღწევისა და ზებუნებრივი ღირსებისაკენ მიმავალს (სწორედ ესაა „წმინდა ომის“ მოტივი) – მეომარ არისტოკრატთა დროს ეს უკანასკნელნი იბრძოდნენ რომელიღაც ერთი უფლისწულის ძალაუფლებისათვის და მის პატივსაცემად, ვისაც უმტკიცებდნენ თავიანთ ერთგულებას, რომელი ერთგულებაც სურვილისამებრ გადაზრდილიყო ომისაგან მიღებულ სიამოვნებაში, რაც შედეგად გახლდათ – ომი ომისათვის... ბურჟუაზიის ხელში ძალაუფლების გადასვლით დიდი გარდაქმნა მოხდა; ამ თვალსაზრისით, ერის ცნებამ შეიძინა დემოკრატიული მნიშვნელობა და სამშობლოს ანტიარისტოკრატიული და ბუნებრივი გაგება ჩამოყალიბდა ისე, რომ მეომარი ჩანაცვლდა სამოქალაქო ჯარისკაცით, რომელიც უბრალოდ მიწაწყლის დასაცავად ან დასაპყრობად იბრძვის; თუმცაღა ზოგადად, ომები მზაკვრულად იწარმოება უპირატესობის მოპოვების მოტივებითა და მიზნით, რაც განაპირობა ეკონომიკურმა და ინდუსტრიულმა წესრიგმა. დასასრულ კი, უკანასკნელ სტადიას – რომლის დროსაც ხელმძღვანელობა და მართვის სადავეები გადასულია მონების ხელში – შესწევს უნარი, სხვა მნიშვნელობა შესძინოს ომს (ბოლშევიზმის შემთხვევაში); ომის შემდეგნაირი გააზრება გამოიხატა ლენინის დამახასიათებელ სიტყვებში: „ერებს შორის ომი ბავშვური თამაშობაა, რომლითაც დაკავებულია საშუალო კლასი, რომ გადარჩეს... ეს ყოველივე ჩვენ არ გვეხება. ნამდვილი ომი, ჩვენი ომი, გახლავთ მსოფლიო რევოლუცია ბურჟუაზიის დასანგრევად და პროლეტარიატის გასამარჯვებლად“.

ყოველივე მოცემულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ სიტყვა „გმირი“ საერთო-საზიარო აღმნიშვნელი ტერმინია, რომელიც ძალზე განსხვავებულ ტიპებსა და მნიშვნელობებს მოიცავს. შესაძლოა, სიკვდილისათვის თუ საკუთარი სიცოცხლის გაღებისათვის მზაობა იყოს ერთადერთი წინაპირობა არამხოლოდ ფორმალური და კოლექტივისტური გადმოსახედიდან, ასევე იმ თვალთახედვითაც, რაც დღესდღეობით მოხსენიებულია (საკმაოდ სასტიკადაც), როგორც „საზარბაზნე ხორცი“. თუმცაღა ისიც ნათელია, რომ ეს მზადყოფნა როდია განპირობებული იმგვარი თვალსაზრისის გათვალისწინებით, რომლის მიხედვითაც ომი მოითხოვს რაიმე რეალურ სულიერ ღირებულებას – დაფასებას ინდივიდისას; ოდესღაც ეს უკანასკნელი არ მოიაზრებოდა, როგორც „ხორცი“, არამედ – პიროვნება (როგორც ეს იყო რომაული ხედვით). ამ უკანასკნელ ხედვასთან საქმე გვაქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი არსებობს საშუალებათა შორის ორმაგი ურთიერთობა საბოლოო მიზნისათვის – ასე ვთქვათ, როდესაც ერთი მხრივ ცალკეული პიროვნება ჩანს, როგორც საშუალება ომისა და მისი მატერიალური მიღწევის პერსპექტივიდან და, ამავდროულად, როდესაც ომი თავის მხრივ წარმოადგენს საშუალებას ცალკეული პიროვნებისათვის, როგორც შესაძლებლობას ანდა გზას მისი სულიერი მიღწევების აღსასრულებლად, რაც მიიღება გმირული გამოცდილების წყალობით. მაშ, არსებობს სინთეზი – ენერგია და, მასთან ერთად, უდიდესი უნარიანობა. 

თუ ამგვარ ფიქრთა ნაკადს მივყვებით, უფრო მეტად ნათელი გახდება ყოველივე ზემოთქმული, რომ ყველა ომს როდი გააჩნია ერთნაირი შესაძლებლობები. ეს უკანასკნელი მოცემულობა არსებობს იმ მსგავსებათა გამო (და ეს როდია უბრალოდ განყენებული ცნებები და აბსტრაქციები, არამედ – უამრავი ხალხის უხილავად, უთუოდ მოქმედი და რეალური), რომელიც განთავსებულია კოლექტიურ ხასიათსა – ცივილიზაციის სხვადასხვაგვარ პერიოდებში რომ ჭარბობს – და იმ ელემენტს შორის, რომელიც შეესაბამება ამ ხასიათს მთელი ადამიანური წარმონაქმნის მასშტაბით. თუკი ვაჭრებისა და მონების ეპოქაში ძალა აღემატება შესაბამის ენერგიებს, რომელიც განსაზღვრავს წინარე-პიროვნულ, ფიზიკურ, ინსტინქტურ, „მიწიერ“, ორგანულ-სასიცოცხლო მხარეებს – მაშინ, მეომართა და სასულიერო ლიდერთა ეპოქაში ძალა შესაბამისად ასახვას ჰპოვებს იმაში, რასაც ეწოდება ხასიათი და ნებელობითი აქტი ადამიანში და, აგრეთვე – რასაც ეწოდება სულიერებით აღსავსე პიროვნულობა, პიროვნულობა, რომელიც ვლინდება თავისი ზებუნებრივი დანიშნულების მიხედვით. ყოველივე მეტაფიზიკურ მოცემულობათა გამო, ცხადია, რომ ომში უმრავლესობას – გარდა კოლექტიურად – არ ძალუძს, გამოიღვიძოს, რა გამოღვიძებაც, მეტად თუ ნაკლებად, შეესატყვისება გაბატონებულ გავლენას იმ მთელი რიგი მიზეზებისა, რომელიც ყველაზე გადამწყვეტია ომის ასატეხად... პიროვნულ დონეზე, გმირული გამოცდილება შედეგად გვაძლევს სხვადასხვა წამოჭრილ საკითხს – უფრო ზუსტად, სამ მთავარ ასპექტს. 

უმთავრესად, ეს ასპექტები შეესაბამება ურთიერთობის სამ შესაძლო ტიპს, რომლითაც მეომართა კასტა და მისი პრინციპები თავს ამჟღავნებს აწ უკვე განხილულ სხვებთან ურთიერთობებში. ნორმალურ ვითარებაში, ისინი ექვემდებარებიან სულიერ პრინციპებს და, მაშინ, თავს იჩენს გმირული სულისკვეთება, რომელიც წინ მიუძღვის მათ ზე-ყოფიერებისაკენ, ზე-პიროვნულობისაკენ... მაგრამ, მაინც, შესაძლოა, მეომრული პრინციპი ჩამოყალიბდეს ისეთი ფორმით, რომელიც უარს აცხადებს, მასზე აღმატებულად სცნოს ნებისმიერი რამ, და მაშინ, ამკვიდრებს გმირული გამოცდილება ხარისხს, რომელიცაა „ტრაგიკული“: კადნიერება, რკინის ხასიათი (მაგრამ, ამასთან, ეს ყოველივე – სინათლის გარეშე). პიროვნულობა ნარჩუნდება და ძლიერდება, მაგრამ, ამავე დროს, ძლიერდება ის საზღვარი, მისი ბუნებრივი და უბრალო ადამიანური არსის მიერ რომაა განპირობებული. ამისდა მიუხედავად, ამ ტიპის „გმირი“ გარკვეულ სიდიადეს მაინც ამჟღავნებს და, რასაკვირველია, იმ ტიპებისათვის (იერარქიულად ქვემდგომი საფეხურიდან მეომრის საფეხურის ჩათვლით), ესე იგი, ბურჟუებისა და მონებისათვის, ეს ომი და გმირული სულისკვეთება უკვე ნიშნავს ძლევას, ამაღლებას, აღსრულებას. მესამე შემთხვევა უკავშირდება დაქვეითებულ, დეგრადირებულ მეომრულ პრინციპს, რომელმაც განვლო და დაჰყო იერარქიულად ქვემდგომ ელემენტთა (ქვედა ფენის კასტები) მსახურებაში. ასეთ შემთხვევებში, გმირული გამოცდილება თითქმის სავალალოდ და საბედისწეროდაა გაერთიანებული თავისი მოწოდებისაკენ და ინსტინქტური, ქვეპიროვნული, კოლექტიური, ირაციონალური ძალების ამოფრქვევისაკენ, ისე, რომ ძირითადად სახეზეა პიროვნულობის დაქვეითება და დაჩლუნგება იმ ინდივიდებში, რომელთაც ცხოვრების გატარება შეუძლია მხოლოდ პასიურ ყაიდასა და ქცევის წესზე, რომელიც მიმდინარეობს და აღძრულია ან აუცილებლობით, ანდაც მითების დამაფიქრებელი ძალებითა თუ მგზნებარე იმპულსებით. მაგალითისათვის, ერიხ მარია რემარკის ყბადაღებული ნაწარმოებები სწორედ ზემონახსენები უკანასკნელი სახის გმირული გამოცდილების შესაძლებლობებს აღწერს მხოლოდ; ხოლო, ეს შესაძლებლობები ასახავს ისტორიებს იმ ტიპის ადამიანისას, ვინც, ცრუ იდეალიზმის მიერ ომისათვის აღძრული, საბოლოოდ გააანალიზებს, რომ რეალობა რაღაც უფრო განსხვავებულია: იგი არ გახდება სულმდაბალი, არც დეზერტირი, მაგრამ ყოველივე – რაც აიძულებს მას, გაიაროს უმძიმესი გამოცდები – გახლავთ ელემენტარული ძალები, იმპულსები, ინსტინქტები და რეაქციები, რომელშიც ადამიანური აღარაფერია დარჩენილი და რომელმაც არაფერი იცის სინათლის მნიშვნელობის შესახებ. 

ომისათვის მზადებისას – რომელი ომიც უნდა იყოს არა მარტო ფიზიკური, არამედ სულიერიც – აუცილებელია, თვალნათლივ გავიაზროთ ყოველივე, რათა შეგვწევდეს უნარი, სწორი მიმართულებით წარვმართოთ ჩვენი სულები და ენერგიები უმაღლესი გადაწყვეტილებისათვის – ერთადერთისათვის, რომელიც შეეფერება იმ იდეალებს, ფაშიზმის შთაგონებად რომ იქცა... 

ფაშიზმი გამოგვეცხადა, როგორც გარდამქმნელი რევოლუცია, რომელშიც იგი ადასტურებს ერის არისტოკრატიულ და სულიერ იდეას – როგორც წინააღმდეგობრიობას სოციალისტურ-საერთაშორისო კოლექტივიზმისა და ერის დემოკრატიულ-დემაგოგიური წარმოდგენისადმი. ამასთან, ფაშიზმის ზიზღი ეკონომიკური მითისა და ქვეყანაში მისი პრაქტიკული ზრდის მიმართ „მეომარი ერის“ დონემდე უთუოდ აღნიშნავს პირველ საფეხურს ამ გარდაქმნისა, რამაც ვაჭართა და მონათა ანტიკური კასტების ფასეულობები ხელახლა უნდა დაუქვემდებაროს უშუალოდ უმაღლესი კასტის ფასეულობებს. შემდგომი ნაბიჯი იქნებოდა თავად „მეომრული პრინციპის“ განსულიერება – ეგრეთ წოდებული სპირიტუალიზაცია. ამის მერე კი, ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს განზრახვა იმისა, რომ ზემოთქმული სამი შესაძლებლობიდან უმაღლესის მიხედვით განვითარდეს გმირული გამოცდილება. იმის გასაგებად, თუ როგორია ამგვარი უმაღლესი, სულიერი შესაძლებლობა, უნდა გვესმოდეს, რომ ეს უკანასკნელი – რომელიც უკვე სათანადოდაა ნაცადი და გამოცდილი უდიდეს ცივილიზაციებში (ჩვენს წინამორბედ ცივილიზაციებში) და, რომელიც, სიმართლე რომ ვთქვათ, ცხადად წარმოგვიჩენს თავის მუდმივ და უნივერსალურ ასპექტს – იმაზე მეტია, ვიდრე უბრალოდ გულმოდგინე განსწავლულობა.

ჯამში, ამ ყოველივეს ეხება და ეძღვნება წინამდებარე ნაშრომი, რომელშიც არსებითად ყურადღებას გავამახვილებთ ანტიკური და შუასაუკუნეობრივი რომაული სამყაროსათვის დამახასიათებელ თავისებურ ტრადიციებზე. 

შენიშვნები:

1. დიორამა – აქ: ჟურნალის სახელწოდება, რომელშიც ავტორი აქვეყნებდა თავის შრომებს.

2. საქართველოში ასე გადანაწილდებოდა: გლეხები, აზნაურები, თავადები და მეფეები ან/და მმართველი სასულიერო პირები (ეპისკოპოსი, პატრიარქი).

3. არსებობს წესრიგი სიმართლისა და სამართლიანობის მიხედვით – Secundum aequum et bonum (ლათ.).

4. ვეგეტატიური სისტემა (ბიოლ.) – ადამიანის ავტონომიური ნერვული სისტემა, რომელიც არეგულირებს ორგანოთა და ქსოვილთა ფუნქციონირებას და ნივთიერებათა ცვლის პროცესს.